Geliş ve Gidiş
| Geliş ve Gidiş | |
|---|---|
 | |
| Yazar | Samuel Beckett |
| Karakterler | Bir bankta oturan üç kadın: Vi, Ru ve Flo |
| İlk gösterim | 14 Şubat 1966, Schillertheater, Berlin |
| Orijinal dil | İngilizce |
| Tür | Absürd |
Geliş ve Gidiş (İngilizce: Come and Go), Samuel Beckett tarafından yazılmış, yazarın dramaticule olarak tanımladığı kısa bir tiyatro oyunudur. Ocak 1965'te İngilizce yazılan oyun, ilk defa 14 Şubat 1966'da Berlin'deki Schillertheater'de Almanca olarak sahnelenmiştir. Oyun yayıncı John Calder için yazılmış ve ona ithaf edilmiştir.
Oyun bazı eleştirmenlere göre Beckett'ın en "mükemmel" oyunlarından biridir: Yazar yaratıcı görüşlerini yansıtabilmek için her bir satır ile tek tek uğraşmıştır. Oyun, çeviriye göre "121 ila 127 sözcük"[1] uzunluğundadır (yazarın sahneleme notları oyundan çok daha uzundur) ve bu yüzden nadiren tek başına oynanır.
Özet
[değiştir | kaynağı değiştir]| 1 | FLO | VI | RU |
| 2 | FLO | RU | |
| FLO | RU | ||
| 3 | VI | FLO | RU |
| 4 | VI | RU | |
| VI | RU | ||
| 5 | VI | RU | FLO |
| 6 | VI | FLO | |
| VI | FLO | ||
| 7 | RU | VI | FLO |
Oyunun açılışında, birbirine benzeyen ve "belirsiz"[3] yaştaki üç figür olan Flo, Vi ve Ru, etrafı karanlık olan dar bir bankta oturmaktadır. Bu üç kişi bir zamanlar “Miss Wade’in”[4] okuluna beraber gitmiş ve okulun oyun bahçesinde bu şekilde yan yana oturmuş üç çocukluk arkadaşıdır. Üç karakter - Beckett'ın tarzına pek uygun olmayarak - renkli uzun mantolar giymektedir ve artık renkleri matlaşmış olan solmuş üç çiçeğe benzerler. "Haki renkte sıradan şapkalar... yüzlerini gölgeler."[5]
Vi'nin açılış sözleri, Shakespeare’in Macbeth oyunundaki üç cadıyı hatırlatır: "Biz üçümüz en son ne zaman buluştuk?"[5] (“Biz üçümüz bir daha ne zaman buluşacağız?” - Macbeth: 1. perde, 1. sahne). "Kadınların isimleri, özellikle Ru, Ophelia'nın delirdiği sahnede Kral Claudius'a ve saray halkına dağıttığı çiçeklerin isimlerine benzer." [6] (Hamlet - 4. perde, 7. sahne).
Üçlü bir aradayken havadan sudan bahsettikleri huzursuz bir sohbeti devam ettirir. Kısa bir süre sonra, ortada oturan Vi kalkar ve sessizce sahneyi terk eder. Vi'nin konuşulanları duyamayacak olması üzerine Flo, Ru'ya Vi'yi nasıl bulduğunu sorar. Ru'nun cevabı "Çok az değişmiş."[7] olur. Sonra Flo, bankın ortasına doğru ilerleyip Ru'ya Vi hakkındaki korkunç bir gerçeği fısıldar ve ondan bunu bir sır olarak tutması konusunda söz alır. Bunların ardından Vi geri gelir ve Flo'nun boşalttığı yere oturur. Aynı senaryo "bir hokkabazın el çabukluğuyla yaptığı yüksük altındaki düğme numarasına benzer bir koreografi ile"[8] iki defa daha, ilkine çok benzeyen diyaloglarla tekrarlanır. Sonunda Vi yine ortada oturmaktadır ancak Ru ile Flo yer değiştirmiştir.
Böylece üç kadın da bir an için merkezi konumda yer alır ve diğerlerinden biri hakkındaki bir sırra vâkıf olur. Beckett karakterlerin hareketlerinin "katı, yavaş, kukla gibi"[9] olması gerektiğini söylemiştir. Fısıldanan sırları seyirci duymaz. Her seferinde sırrı öğrenenin ilk tepkisi şaşkınlık dolu bir "Oh" nidasıdır. Beckett üç kadının da bu tepkiyi aynı şekilde vermeleri gerektiğini belirtmiştir.
Oyunun sonunda üçlü "eskiden olduğu gibi"[10] (bu ifade Winnie'nin eski stilini hatırlatır[11]) el ele tutuşur ve kesintisiz bir Kelt düğümü ya da Möbius şeridi oluşturur. Son söz olarak Flo "Yüzükleri hissedebiliyorum"[12] der ama hiçbiri yüzük takmamaktadır.
Sahne talimatları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Beckett'ın tipik tarzına uygun olarak, sahne talimatları oldukça detaylı ve kesindir. Oyun boyunca gerekli hareketlerin karmaşık olması sebebiyle Beckett, her karakterin pozisyonunu gösteren bir diyagramı oyun metnine eklemiştir. Yukarıda bahsi geçen, oyuncuların el ele tutuşarak oluşturacakları halkanın şeklini de yine bir diyagramla açıklamıştır.
Yorumlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Oyunun genelinde dairesel bir yapı mevcuttur. Oyun yedişer satırdan oluşan üç eşit parçaya bölünmüştür. Her parçada bir karakter sahneden çıkar, sonra geri gelerek daha önce oturduğu yerden farklı bir yere oturur ve böylece döngüsünü tamamlar. Bu bakımdan karakterlerin oturdukları yerlerin değişimi de daireseldir.
Karakterlerin aralarında ne konuştuğuna ilişkin bazı tahminler yapılmıştır. Her üç cevap da göz önüne alındığında (Ru: (Vi hakkında) "Fark etmiyor mu?", Vi: (Flo hakkında) "Ona söylenmedi mi?", Flo: (Ru hakkında) "Bilmiyor mu?"),[14] üç kadının da ölümcül bir hastalığa yakalanmış oldukları ancak bunu bilmedikleri düşünülebilir. "Oyunun ilk versiyonunun ["Human Wishes", aşağıya bakınız] aksine açıklamaların seyirciye duyurulmaması, durumun açığa çıkmaması sebebiyle daha güçlü bir etki doğuruyor. Çözülmemiş bir gizem olarak kalan bu durum bir yandan da izleyicinin, bir kadının hastalığı özelinde tüm insanlığın kaderiyle karşılaşmasını sağlıyor."[15]
Oyun bir ergenliğe geçiş durumunu olarak değerlendirilebilir. Vi, bahsedilecek korkunç sırların olmadığı "eski günlere" özlem duyar[16] ama üç karakter de o günlere dönüş olmadığının farkındadır. Bir anlamda "oyunda bir kaybediş duygusu vardır, kadınlar bir zamanlar aralarında mevcut olan samimiyeti bir daha asla elde edemeyeceklerdir." Ancak oyunu yönetmiş rejisörlerden Brenda Bynum bunun tersini savunur: "Neden onlar bir şeyleri kaybetmiş olsunlar ki, Beckett kadınların aralarında mevcut olan ama kendisinin sahip olamadığı samimiyete özlem duyuyor olamaz mı?"[17] Anthony Roche da aynı görüştedir: "Aralarındaki karşılıklı dayanışma ile güçleniyorlar ve böylece bir araya getirilmiş en iyi tiyatro topluluklarından birini oluşturuyorlar."[18]
Ellerin birleşmesi sonsuzluk sembolünü çağrıştırır. "Törensel el ele tutuşma hareketi, kadınların sırlarını birbirlerinden saklamalarına yardımcı olur; ancak halkaların hissedilmesi zamanın döngüsünü hatırlatır. Kendi üzerinde iki defa dönen bu halka, üç kadın arasındaki bağın, söylenmemiş sırlar sebebiyle bir daha asla eskisi gibi olmayacağını gösterir. Bir şeyler aynıdır, ama her şey değişmiştir."[19] ""El ele tutuştuklarında ilk bakışta Üç Peri'yi hatırlatırlar, hatta görünüşleri Fritz Lang'ın Beckett'ın çok sevdiği bir filmi olan M'deki üç anneye benzer.[20]
Kadınlar oyunun başında geçmişten bahsetmeye hevesli değillerdir. Ancak sarsıcı gerçekleri öğrendikçe, mevcut durumla başa çıkmanın bir yolu olarak nostaljiye gömülürler.
Flo'nun hissettiğini söylediği yüzükler, "üçlünün sonsuz birliğini temsil ediyor olabileceği gibi, sonuçsuz gençlik hayallerinin, gerçekleşmemiş [ya da başarısız olmuş] evliliklerin de sembolü olabilir."[21]
İlham kaynağı
[değiştir | kaynağı değiştir]"[Dublin'deki] Morehampton House ilk kurulduğunda, hiç evlenmemiş üç yaşlı kız kardeş tarafından işletiliyordu... ve bu yer Miss Wade's olarak adlandırılıyordu."[7] Beckett'ın kuzinleri Shelia ve Molly Roe I. Dünya Savaşı sırasında bu okula devam ederlerken "okul Miss Irwin ve Miss Molyneaux adındaki iki yaşlı bayan tarafından yönetilmekteydi."[22]
İlgili metinler
[değiştir | kaynağı değiştir]Human Wishes
[değiştir | kaynağı değiştir]Beckett 1936'da, Samuel Johnson'ın Vanity of Human Wishes şiirinden esinlenerek Human Wishes (İnsan Arzuları) adında bir uzun oyun yazmaya başladı. Yarım bırakılan bu oyundan bir parça 1980 yılında Ruby Cohnun Just Play'inde yayınlandı. Daha geniş bir versiyonu ise Calder Publications yayını olan Disjecta: Miscellaneous Writings and a Dramatic Fragment isimli kitapta yer aldı.
"Perde açıldığında, muhtemelen zamanın [18. yy] giysileri içindeki üç kadın oturmaktadır. Mrs Williams düşüncelere dalmıştır, Mrs Desmoulins örgü örmektedir, Miss Carmichael ise okumaktadır. Sahne ilerledikçe, diğer iki kadın geçici olarak kalkıp giderler ancak Mrs Williams sadece bastonunu yere vurmakla yetinir.[23]"
Beckett'ın bunları yazmaya "yönlenmesinin asıl sebebi, Johnson'ın aşk hayatından bahsetmek olabilir[24]" ancak sonunda vardığı nokta bu değildir. "Üç kadın bir trajediden fırlamış gibidir. Özellikle Mrs Williams’ın sözleri Restorasyon komedisini hatırlatır. Ancak aslında insanın hiçbir şekilde kurtulamayacağı ölümden bahseder. Öte yandan Geliş ve Gidiş'te ölümden hiç açıkça bahsedilmez, yokluk ve ölüm ihtimali etrafında dolanılır.[25]" "Bu oyun parçası aynı zamanda Geliş ve Gidiş'teki zarif eski moda konuşmaları ve resmi sözdizimini önceler.[26]"
Good Heavens
[değiştir | kaynağı değiştir]Şu anda Reading Üniversitesi'nin kütüphanesinde bulunan ‘Scene 1’ başlıklı daktilo yazmasına göre Flo, Vi ve Ru'nun ilk taslaktaki isimleri Viola, Rose ve Poppy'dir. Heyecanlı bir kitap okumakta olan Poppy, diğerleri tarafından aralıklarla rahatsız edilir. Revü benzeri bir stilde yazılmış olan bu taslağın, oyunun son halinden oldukça farklı olmakla birlikte, oyunun ilk hali olduğu açıktır.
Sonraki taslaklarda Beckett oyuna önce Type of Confidence, ardından Good Heavens ismini verdi. Ayrıca karakterlerin isimleri de A, B ve C harfleriyle değiştirilmişti. "Beckett oyunun tam taslağını daha yazmadan önce, üç gizli dedikodu fikrine kesinlikle sahipti. Good Heavens neredeyse tamamlanmış bir taslaktı. Tek eksik C ile A arasındaki son konuşmaydı. Her iki metindeki diyaloglar aynı iki özelliği taşır: Birincisi her kadının duruşunu, sanki hiçbir şey öğrenmemiş gibi koruması; ikincisi ise o sırada sahnede olmayan kadının ölümcül hastalığa yakalanmış olmasıdır. Yüz yüze söylenenler ile, sahnede olmayanın ardından konuşulanlar arasındaki fark, kadınsal ikiyüzlülüğü ortaya koyduğu gibi dinleyenin, sırrı verenin de aslında benzeri bir kötü sona mahkûm olduğunu bilmesinden kaynaklanan bir ironiyi de barındırır. En ironik olansa her kadının, diğer ikisinin kaderi hakkında bilgiye sahip iken, kendi kaderinden habersiz olmasıdır.[27]"
Sonraki taslaklardan birinde ise Beckett "her biri de şaşırtıcı şekilde evden uzak olan üç acılı kocayı[28]" işin içine sokar.
Rose (Poppy hakkında): Şenliklerde kocasına rastladım. Kederinden neredeyse çıldırmıştı. Poppy (Vi hakkında): Kocası bana Maderia'dan yazmış. Çok dertli. Vi (Rose hakkında): Kocası beni Napoli'den aradı. Telefonda ağlıyordu.
Geliş ve Gidiş'te fısıldanan sırların hayatta kalma beklentisine ilişkin olması ihtimali vardır ancak "üçüncü kişinin tedavi edilemez bir hastalığa yakalandığı [Good Heavens'da] açıkça belirtilir, hatta zaman bile verilir. ('Üç ay. En fazla... Şüphelenmiyor. Mide ekşimesi sanıyor.')"[29]
Eleuthéria
[değiştir | kaynağı değiştir]Eleuthéria'nın üç kadın karakteri olan Madam Krap, Meck ve Piouk, birbirlerinin görünüşleri ve sağlık durumlarına ilişkin olarak sürekli endişe duymaları ile Geliş ve Gidiş'teki Flo, Vi ve Ru'nun öncülü sayılabilirler. Ayrıca bu karakterlerden Violette ve Marguerite, daha sonra yazılmış olan Geliş ve Gidiş'te olduğu gibi çiçek adlarından türetilmiş ilk isimlere sahiptir.[30]
Etkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Belleville'de Randevu animasyon filmindeki Belleville Üçlüsü adlı eski bir şarkıcı grubu üyeleri Violette, Blanche ve Rose (Violette, Blanche ve Rose'un isimleri Fransa bayrağındaki renklerden mülhem çiçek isimleridir.) Filmin başında grup üyelerinin şöhret sahibi oldukları gençlikleri siyah-beyaz televizyon ekranından verilirken, yaşlı ve düşkün halleriyle filmde önemli bir yer tutarlar. Hem eski günlerin parlaklığını kaybetmiş hem de dayanışmacıdırlar.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Knowlson, J. ve Pilling, J., Frescoes of the Skull (London: John Calder, 1979), s. 121
- ^ The Complete Dramatic Works (Samuel Beckett, Faber & Faber, 2006) s. 356
- ^ Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), s. 193
- ^ Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), s. 194
- ^ a b Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), s. 196
- ^ Roche, A., Samuel Beckett:The Great Plays After Godot, Samuel Beckett – 100 Years (Dublin: New Island, 2006), s. 69
- ^ a b Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), s 194
- ^ Overbeck, L. M., ‘“Getting On” Ritual as Façon in Beckett’s Plays’
Burkman, K. H., (Editör) Myth and Ritual in the Plays of Samuel Beckett (London and Toronto: Fairleigh Dickinson University Press, 1987), s 24 - ^ Harmon, M., Ed., No Author Better Served: The Correspondence of Samuel Beckett and Alan Schneider (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1998), s 417
- ^ Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), p 195
- ^ Beckett, S., The Complete Dramatic Works, Faber and Faber p 143
- ^ Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), s. 195
- ^ The Complete Dramatic Works (Samuel Beckett, Faber & Faber, 2006) kitabının 356. sayfasındaki şekle uygun olarak yeniden çizildi.
- ^ Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), s. 194,195
- ^ Knowlson, J. and Pilling, J., Frescoes of the Skull (London: John Calder, 1979), s. 121,122
- ^ Beckett, S., Collected Shorter Plays of Samuel Beckett (London: Faber and Faber, 1984), s 195
- ^ Brenda Bynum interviewed by Lois Overbeck, Women in Beckett: Performance and Critical Perspectives (Urbana: University of Illinois Press, 1990), s 52
- ^ Roche, A., Samuel Beckett:The Great Plays After Godot in Samuel Beckett – 100 Years (Dublin: New Island, 2006), s 69
- ^ Overbeck, L. M., “Getting On” Ritual as Façon in Beckett’s Plays
Burkman, K. H., (Editör) Myth and Ritual in the Plays of Samuel Beckett (London and Toronto: Fairleigh Dickinson University Press, 1987), s. 25 - ^ Knowlson, J. and Pilling, J., Frescoes of the Skull (London: John Calder, 1979), s. 122
- ^ Ackerley, C. J. and Gontarski, S. E., (Editörler) The Faber Companion to Samuel Beckett, (London: Faber and Faber, 2006), s. 104
- ^ Knowlson, J., Damned to Fame: The Life of Samuel Beckett (London: Bloomsbury, 1996), s 26,27
- ^ Cohn, R., ‘The Femme Fatale on Beckett’s Stage’
Women in Beckett: Performance and Critical Perspectives, s. 163 - ^ Ben-Zvi, L., ‘Biographical, Textual and Historical Origins’
Oppenheim, L., (Editör) Palgrave Advances in Samuel Beckett Studies (London: Palgrave, 2004), s 141 - ^ Cohn, R., ‘The Femme Fatale on Beckett’s Stage’
Women in Beckett: Performance and Critical Perspectives, s 163-164 - ^ Knowlson, J., Damned to Fame: The Life of Samuel Beckett (London: Bloomsbury, 1996), s 271
- ^ Pountney, R., ‘Less = More: Developing Ambiguity in the Drafts of Come and Go’
Davis, R. J. ve Butler, L. St J., (Editörler) ‘Make Sense Who May’: Essays on Samuel Beckett’s Later Works (Gerrards Cross: Colin Smythe, 1988), s. 13 - ^ Pountney, R., ‘Less = More: Developing Ambiguity in the Drafts of Come and Go’
Davis, R. J. ve Butler, L. St J., (Editörler.) ‘Make Sense Who May’: Essays on Samuel Beckett’s Later Works (Gerrards Cross: Colin Smythe, 1988), s 14 - ^ Knowlson, J. and Pilling, J., Frescoes of the Skull (London: John Calder, 1979), s. 121
- ^ Knowlson, J. and Pilling, J., Frescoes of the Skull (London: John Calder, 1979), s. 25
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Oyun metni (İngilizce)
